Areszt tymczasowy wydaje się jednym z najbardziej dotkliwych środków zapobiegawczych jakie mogą być zastosowane zgodnie z obowiązującym prawem karnym.
Rozwiązanie takie powinno być stosowane w sytuacjach wyjątkowych, najczęściej tam gdzie inne środki zapobiegawcze nie będą wystarczające, jednak często dochodzi do niesłusznego wykorzystania aresztu tymczasowego.
W jakich sytuacjach należy go stosować zgodnie z kodeksem karnym i kiedy adwokat może pomóc w zmianie aresztu tymczasowego na łagodniejszą formę środka zapobiegawczego?
Kiedy stosuje się areszt tymczasowy?
Zgodnie z Kodeksem karnym, tymczasowy areszt należy zastosować w przypadku oskarżonego, wobec którego istnieje uzasadniona obawa ucieczki, ukrycia się lub przyczyniania się do utrudnienia postępowania karnego.
Zadaniem wszelkich środków zapobiegawczych jest co do zasady umożliwienie zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania oraz zebrania dowodów w sprawie bez ryzyka zaburzenia toku postępowania. Areszt tymczasowy jest w tym wypadku najbardziej dotkliwym środkiem, ale w przypadku spraw w których ryzyko problemów z tokiem postępowania jest wysokie, bywa jedyną skuteczną metodą.
Areszt tymczasowy może być zastosowany także w sytuacjach, gdy oskarżonemu zarzucane jest popełnienie zbrodni lub występku karanego pozbawieniem wolności do 8 lat lub gdy sąd pierwszej instancji skazał oskarżonego na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata.
Szczególną sytuacją dla której areszt tymczasowy znajduje zastosowanie jest także przypadek, w którym istnieje uzasadniona obawa możliwości popełnienia przez oskarżonego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu.
Dlaczego areszt tymczasowy jest powszechnie stosowany?
Sąd decyduje o tym jaką formę środków zapobiegawczych zastosować względem oskarżonego na podstawie zarzucanych mu czynów oraz okoliczności z nimi związanych. Im wyższe ryzyko problemów z tokiem postępowania związanych bezpośrednio z możliwym zachowaniem oskarżonego, tym większa inklinacja do zastosowania bardziej dotkliwych środków zapobiegawczych, w tym aresztu tymczasowego.
Jeśli więc oskarżony:
- nie posiada stałego miejsca zamieszkania,
- istnieje duże ryzyko że spróbuje uciec lub się ukryć,
- istnieją podejrzenia że oskarżony będzie starał się nakłaniać świadków do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień,
W takich sytuacjach areszt tymczasowy ma być sposobem na wyeliminowanie tego typu problemów. Często zdarza się też, że oskarżony grozi poszkodowanym lub świadkom i daje wyraźne przesłanki, że możliwe jest ponowne popełnienie przez niego przestępstwa w toku postępowania. Areszt tymczasowy będzie w takich przypadkach stosowną karą.
Areszt tymczasowy jest nadużywanym środkiem zapobiegawczym
Możliwość zastosowania aresztu tymczasowego, a tym samym pozbawienia wolności oskarżonego jest wykorzystywana w Polsce dość często i niestety, wielokrotnie niesłusznie.
Według Kodeksu karnego, rodzaje środków zapobiegawczych możliwych do zastosowania to środki izolacyjne (tymczasowe aresztowanie) oraz środki nieizolacyjne:
- poręczenie majątkowe,
- poręczenie społeczne,
- poręczenie indywidualne,
- dozór policji,
- nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego z pokrzywdzonym,
- zawieszenie w czynnościach zawodowych i służbowych,
- nakaz powstrzymania się od określonej działalności lub zakaz opuszczania kraju.
Aresztu tymczasowego nie powinno się stosować, jeśli inne środki zapobiegawcze są w stanie zagwarantować brak zakłóceń przebiegu postępowania karnego. Poza aresztem tymczasowym, na etapie postępowania przygotowawczego o zastosowaniu środków zapobiegawczych decyduje prokurator, a dopiero w postępowaniu sądowym sąd. Areszt tymczasowy może być zastosowany tylko przez sąd (także na wniosek prokuratora).
Kiedy adwokat może pomóc w zmianie środka zapobiegawczego na łagodniejszy?
Polskie prawo dopuszcza złożenie zażalenia na zastosowane środki zapobiegawcze przeciwko oskarżonemu, w tym w szczególności na zasądzony areszt tymczasowy lub jego czas trwania.W przygotowaniu odwołania od decyzji sądu i wnioskowaniu o skrócenie czasu aresztu tymczasowego pomaga adwokat oskarżonego.
Co do zasady, tymczasowe aresztowanie nie powinno trwać dłużej niż 3 miesiące (w postępowaniu przygotowawczym), choć istnieje możliwość przedłużenia go do okresu nieprzekraczającego łącznie 12 miesięcy. Łączny dopuszczalny okres stosowania tymczasowego aresztowania od chwili wydania pierwszego wyroku nie powinien przekraczać 2 lat. Dalsze przedłużenia zasądzane są wyłącznie przez sąd apelacyjny.